Kultura polityczna a jakość demokracji

Demokracja nie jest stałym stanem społeczeństwa, lecz celem do którego zmierzają państwa demokratyczne. Efekty tych starań dzielimy na demokracje pełne oraz demokracje wadliwe. Co decyduje o tym podziale, skoro w każdym państwie z demokracją wpisaną w konstytucję odbywają się cykliczne wybory i przeważnie działa chociaż kilka partii? Poza procesem wyborczym (co do którego w przypadku Federacji Nordackiej też można się przyczepić, nie posiadamy bowiem Ordynacji wyborczej i ostatnie wybory prezydenckie oraz parlamentarne odbywały się na zasadach wolnej neocontinentki) i puralizmem, o jakości demokracji świadczy też funkcjonowanie rządu, udział polityczny obywateli, kultura polityczna oraz swobody obywatelskie. Istnieje więc wiele sfer nad którymi musimy nieustannie pracować, jeśli chcemy stać się wzorcową demokracją mikroświata.

W dzisiejszym artykule poruszę temat tylko jednego z elementów demokracji - kultury politycznej. Pojęcie kultury politycznej dotyczy relacji pomiędzy władzą a obywatelami lub, w szerszym rozumieniu tego pojęcia, pomiędzy wszystkimi uczestnikami systemu politycznego. Na kulturę polityczną składają się wartości, postawy i wzorce, a także instytucje polityczne, media i dziedzictwo historyczne.

Do wartości politycznych zaliczamy przekonania dotyczące tego, co jest w polityce istotne. W przypadku państwa demokartycznego wartościami są m.in. praworządność, wolność, równość wobec prawa, pluralizm, partycypacja i aktywność obywatelska oraz odpowiedzialność rządzących. Budowa świata wartości jest znacznie trudniejsza i bardziej czasochłonna niż budowa systemu prawnego, ponieważ wymaga rzeczywistego przekonania ludzi, a nie tylko skłonienia ich do mechanicznego wypełniania zawartych w ustawach instrukcji. Jednak bez poczucia ducha praw efektywne funkcjonowania państwa demokratycznego jest w mikroświecie niemożliwe, ponieważ normy prawne z zasady są skrótowe i dają pole do rozmaitych interpretacji. Dlatego właśnie potrzebne jest otwarcie publicznego dyskursu o wartościach, abyśmy w otwartej i przyjaznej atmosferze wypracowali najważniejsze idee nordackiej demokracji.

Postawy polityczne są to osobiste odczucia oraz opinie dotyczące polityki. Do tej kategorii zaliczamy zainteresowanie obywateli polityką oraz zaangażowanie w nią. Obywatele w państwie demokratycznym muszą widzieć, że ich zaangażowanie oraz wyrażane przez nich zdanie ma wpływ na debatę publiczną oraz proces podejmowania decyzji. Demokracja to nie głosowanie raz na kilka miesięcy i wybór kadencyjnego dyktatora (system taki niektórzy politologowie określają mianem autokracji wyborczej), lecz stały proces. Wybory są świętem demokracji, ale nie powinny być jej jedynym przejawem. Wzorcem dla nas może być szerokie zaangażowanie obywateli amerykańskich w partyjne prawybory prezydenckie, ale także częste sięganie po instytucję referendum w Szwajcarii. Jednak referenda w naszym przypadku nie muszą się ograniczać do wyboru "tak" lub "nie", ponieważ w niewielkim gronie mikronautów głosowanie może zostać poprzedzone konsultacjami społecznymi w czasie których wszyscy chętni obywatele nie tylko powiedzą "tak" lub "nie", ale też uzasadnią swoje zdanie.

Do wzorców politycznych zaliczamy nieformalne zasady i oczekiwania dotyczące zachowań w polityce. Jest to np. założenie, że inne podmioty na scenie politycznej również szanują zasady demokracji, a także, że rząd szanuje wolność jednostki, zasady państwa prawa oraz podziela takie same wartości polityczne, co obywatele. Właściwe wzorce polityczne ukształtować się mogą dopiero z biegiem czasu. Chodzi o to, by zachowania rządzących oraz partii politycznych były w wystarczającym stopniu przewidywalne, abyśmy mogli mieć zaufanie co do trwałości systemu politycznego w którym funkcjonujemy. Wykształcaniu się właściwych wzorców politycznych służy względna trwałość prawa, które z biegiem czasu obudowywane jest o dobre praktyki.

Instytucje polityczne to formalne struktury i organizacje, będące uczestnikami systemu politycznego. Zaliczyć do nich możemy rząd, parlament, partie polityczne oraz pozarządowe organizacje wpływające na życie polityczne. Instytucje polityczne oraz ich postępowanie odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu i funkcjonowaniu demokratycznych wartości, postaw i wzorców. Rząd i parlament odgrywają kluczową rolę w procesie decyzyjnym, a sposób podejmowania przez te instytucje decyzji daje dobry lub zły przykład społeczeństwu. Z kolei rolą partii jest właściwe kreowanie debaty publicznej oraz mobilizowanie obywateli do aktywnego uczestnictwa w życiu politycznym.  Względna trwałość sceny politycznej jest istotnym czynnikiem wpływającym na jakość kultury politycznej w państwie. Dlatego dobrze będzie, jeżeli partie polityczne w Federacji Nordackiej będą względnie liczne i stabilne oraz będą charakteryzowały się demokracją wewnątrzną. Negatywnie na demokrację wpływają partie wodzowskie, a także prowizoryczne komitety wyborcze, których jedynym celem jest jedynie wprowadzenie określonych osób do parlamentu i rządu, a nie kształtowanie rzeczywistości politycznej w oparciu o wypracowany w toku debat program polityczny.

Realnie rola mediów w demokracji jest niezwykle istotna, ponieważ z przyczyn obiektywnych nie każdy człowiek ma taką samą możliwość prezentowania swoich poglądów. W piętnastoosobowej społeczności FN bez problemu każdy może wypowiedzieć się w ramach konsultacji społecznych, ale mimo tego media mają znaczenie. Artykuły prasowe dają możliwość szerszego przedstawienia swoich poglądów, co pozwala czytelnikom i potencjalnym wyborcom lepiej zrozumieć świat wartości piszącego. Polemiki prasowe byłyby dużą wartością dodaną nie tylko do kultury politycznej, ale i do kultury intelektualnej społeczeństwa.

Ostatnim elementem jest dziedzictwo historyczne. Jesteśmy niezwykle młodym państwem, ale dziedziczymy do pewnego stopnia tradycje polityczne obywateli współtworzących naszą społeczność. Demokratyczna była Muratyka, demokratyczna była I Federacja Nordacka, demokratyczna była Bialenia. Nie przeceniając roli przeszłości, bo jednak naszym celem jest przyszłość, a i nasza przeszłość nie jest wspólna, bowiem wywodzimy się z różnych państw nordackich, nie miałbym nic przeciwko, by w dyskursie politycznym pojawiały się odniesienia do naszych przeszłych doświadczeń. Minie sporo czasu, zanim dziedzictwo II FN stanie się okazałe, tymczasem dobrych i złych przykładów z historii potrzebujemy już dziś.

Rozwój kultury politycznej, jeśli uda na się podążać we właściwym kierunku, może stać się podstawą wspólnoty obywatelskiej Federacji Nordackiej. Istniały już mikronacje demokratyczne (choć obecnie poza FN demokratyczna jest chyba tylko kończąca swoje dzieje Bialenia), a do dziś istnieją państwa pół-demokratyczne (np. monarchie parlamentarne), jednak w niektórych przypadkach demokratyczna była tylko procedura głosowania, a nie wartości, postawy i wzorce społeczne. Oczywiście chlubne wyjątki istniały i istnieją, choć od kilku lat zauważalny jest zwrot mikroświata ku autorytaryzmowi. Prawdziwa, pełna demokracja może stać się naszym wyróżnikiem. Jej budowa wymaga jednak cierpliwości, umiejętności ustępowania oraz troski o trzymanie się standardów, nawet jeśli w jakiejś konkretnej sytuacji nie sprzyjają naszym bieżącym interesom - w dłuższej jednak perspektywie lepiej demokratycznie przegrać bitwę o głupotkę, lecz wygrać wojnę o budowę demokratycznego państwa, aniżeli siłowo wygrać bitwę o głupotkę i przegrać wojnę o demokratyczne państwo.

Zapraszam do dyskusji, komentarzy i polemik.